cymraeg
Tlodi, nawr a ddoe
Beth yw tlodi? Am flynyddoedd bellach fe’i diffinnir yn y wlad hon fel ‘tlodi cymharol’. Hynny yw, dych chi’n dlawd os ydych chi’n derbyn incwm sy’n 60% yn is nag incwm cyfartal pobl eich cymuned. Dyw hi ddim yn syndod clywed fod tlodi o’r math hwn yn cynyddu ers blynyddoedd, wrth i anghyfartaledd godi, a […]
Trais yn y pentra
Yn gynnar yn Afal drwg Adda, hunangofiant Caradog Prichard, daw brawddeg sy’n codi ael y darllenydd: Hyd yma [canfod ei fam yn mynd yn ffwndrus] yr oeddwn yn eofn a hunan hyderus, yn ymladdwr ffyrnig ac wedi ennill enw fel tipyn o fwli yn yr ysgol ac ymhlith hogiau’r ardal. Yn ôl pob sôn, cymeriad […]
Cymraeg ar y mynydd
Enillydd cyntaf Gwobr Ysgrif O’r Pedwar Gwynt yw Rebecca Thomas, cymrawd ôl-ddoethurol yr Academi Brydeinig ym Mhrifysgol Bangor. Ei maes academaidd yw hanes Cymru yn yr oesoedd canol cynnar, a chawn beth o’i gwybodaeth drwyadl o’r pwnc yn ei hysgrif fuddugol, sy’n dwyn y teitl ‘Cribo’r Dragon’s Back’. Er yn fyr, mae’r darn hwn yn […]
Brwydr hir Rachel Barrett
Mae’n ddigon hysbys mai mudiad dosbarth canol, ar y cyfan, oedd y mudiad i ennill y bleidlais i ferched yn y DU yn ystod y blynyddoedd cyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Cryfder oedd hyn i’r graddau fod gan yr ymgyrchwyr y sgiliau a’r hyder i ymgyrchu, a mynediad i rwydweithiau cymdeithasol dylanwadol. Ond golygodd absenoldeb […]
Ar ben pella’r byd
Dyma’r ffordd o’i chyrraedd. Edrychwch am droad i’r dde wrth ichi deithio tua’r gorllewin ar y ffordd i ben pella’r penrhyn. Mae’n hawdd ei golli. Cadwch eich llygaid ar agor am fryn coediog gyferbyn ar y chwith. Wedi troi, mae’r lôn syth yn disgyn yn raddol â llain o lawnt ar y ddwy ochr. Ar […]
Y cartŵn Cymraeg cyntaf?
Yn ôl Marian Löffler, hwn yw’r cartŵn cyntaf i ymddangos mewn print yn yr iaith Gymraeg. Mae’n wynebddalen mewn llyfryn gan Thomas Roberts a gyhoeddwyd yn Llundain yn 1798, Cwyn yn erbyn gorthrymder. Brodor o Llwyn’rhudol Uchaf ger Pwllheli oedd Thomas Roberts. Cyfreithiwr oedd ei dad, William. Ganwyd e yn 1765 neu 1766, a symudodd […]
John Thomas: lluniau confensiynol, lluniau hynod
Mae’n anodd astudio bywyd cymdeithasol yng Nghymru yn ystod ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg heb droi at y drysorfa fawr o luniau, dros 3,000 ohonynt, a dynnwyd gan John Thomas, Lerpwl rhwng y 1860au a’i farwolaeth yn 1905. Llyfrgell Genedlaethol Cymru yw eu cartref bellach, a gallwch chi weld y mwyafrif ar wefan […]
Cwm Ysgiach
Yma ar y groesffordd yn y bryniau, ymddengys fod pob peth yn bosib. Gallwch chi gymryd unrhyw ffordd o’ch dewis: nôl i Bontlliw, ymlaen i Felindre, i’r gorllewin i Bontarddulais, dros y mynydd i Garnswllt yn Sir Gâr, neu lawr i Gwm Dulais a phentref bach Cwmcerdinen. Fy newis heddiw yw cerdded i Felindre: ddim […]
Yr hen lwybr i eglwys Llangelynnin
Roedd yr haul yn dechrau disgyn wrth imi gychwyn, ar ôl swper, o hen dafarn Y Groes. Cerddais ar hyd y lôn sy’n troelli ar draws gwastadeddau Dyffryn Conwy tuag at bentref Rowen. Cymylau sirws uchel yn unig yn yr awyr glas, a dim argoel o’r glaw trwm sy wedi britho mis Mai eleni. Tu […]
Y Cynllun Darllen, 1891-94
Heddiw mae clybiau darllen yn boblogaidd iawn fel ffordd i ddarganfod a rhannu llyfrau mewn cylch cymdeithasol, anffurfiol. Yn rhannol oherwydd esiampl ‘Oprah’ yn yr Unol Daleithiau a ‘Richard and Judy’ ym Mhrydain, sefydlwyd cannoedd o gylchoedd lleol (a rhithiol, yn yr oes Cofid). Erbyn hyn mae digon o enghreifftiau o glybiau sy’n trafod llyfrau […]
