cymraeg
Ar ben pella’r byd
Dyma’r ffordd o’i chyrraedd. Edrychwch am droad i’r dde wrth ichi deithio tua’r gorllewin ar y ffordd i ben pella’r penrhyn. Mae’n hawdd ei golli. Cadwch eich llygaid ar agor am fryn coediog gyferbyn ar y chwith. Wedi troi, mae’r lôn syth yn disgyn yn raddol â llain o lawnt ar y ddwy ochr. Ar […]
Y cartŵn Cymraeg cyntaf?
Yn ôl Marian Löffler, hwn yw’r cartŵn cyntaf i ymddangos mewn print yn yr iaith Gymraeg. Mae’n wynebddalen mewn llyfryn gan Thomas Roberts a gyhoeddwyd yn Llundain yn 1798, Cwyn yn erbyn gorthrymder. Brodor o Llwyn’rhudol Uchaf ger Pwllheli oedd Thomas Roberts. Cyfreithiwr oedd ei dad, William. Ganwyd e yn 1765 neu 1766, a symudodd […]
John Thomas: lluniau confensiynol, lluniau hynod
Mae’n anodd astudio bywyd cymdeithasol yng Nghymru yn ystod ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg heb droi at y drysorfa fawr o luniau, dros 3,000 ohonynt, a dynnwyd gan John Thomas, Lerpwl rhwng y 1860au a’i farwolaeth yn 1905. Llyfrgell Genedlaethol Cymru yw eu cartref bellach, a gallwch chi weld y mwyafrif ar wefan […]
Cwm Ysgiach
Yma ar y groesffordd yn y bryniau, ymddengys fod pob peth yn bosib. Gallwch chi gymryd unrhyw ffordd o’ch dewis: nôl i Bontlliw, ymlaen i Felindre, i’r gorllewin i Bontarddulais, dros y mynydd i Garnswllt yn Sir Gâr, neu lawr i Gwm Dulais a phentref bach Cwmcerdinen. Fy newis heddiw yw cerdded i Felindre: ddim […]
Yr hen lwybr i eglwys Llangelynnin
Roedd yr haul yn dechrau disgyn wrth imi gychwyn, ar ôl swper, o hen dafarn Y Groes. Cerddais ar hyd y lôn sy’n troelli ar draws gwastadeddau Dyffryn Conwy tuag at bentref Rowen. Cymylau sirws uchel yn unig yn yr awyr glas, a dim argoel o’r glaw trwm sy wedi britho mis Mai eleni. Tu […]
Y Cynllun Darllen, 1891-94
Heddiw mae clybiau darllen yn boblogaidd iawn fel ffordd i ddarganfod a rhannu llyfrau mewn cylch cymdeithasol, anffurfiol. Yn rhannol oherwydd esiampl ‘Oprah’ yn yr Unol Daleithiau a ‘Richard and Judy’ ym Mhrydain, sefydlwyd cannoedd o gylchoedd lleol (a rhithiol, yn yr oes Cofid). Erbyn hyn mae digon o enghreifftiau o glybiau sy’n trafod llyfrau […]
Nôl i normalrwydd?
Pob heol yn wag ac yn ddistaw. Ceir yn segur y tu allan i dai eu perchnogion. Y rheini yn celu y tu mewn i’w cartrefi. Ychydig iawn o bobl i’w gweld yn yr awyr agored. Gallech chi blannu eich traed, pe baech yn dymuno, ar hyd y llinell wen yng nghanol y ffordd, a […]
‘Ymharadwys’: Pentre Eirianell
Yn ddiweddar digwyddodd imi fod mewn sgwrs ebost â thenant presennol Pentre Eirianell. Hwn yw’r hen dŷ fferm ar ymyl Bae Dulas ar Ynys Môn lle magwyd ‘Morysiaid Môn’ – Lewis, Richard, William, Elin a Siôn (neu John) Morris – yn gynnar yn y ddeunawfed ganrif. Gwelais i’r tŷ am y tro cyntaf ym Medi […]
Anorffenedig
Bu farw Edward Lhuyd, un o’r ysgolheigion Cymreig mwyaf, yn ei ystafell yn Amgueddfa’r Ashmolean, Rhydychen ar 30 Mehefin 1709, yn 49 mlwydd oed. Pedair ar ddeg o flynyddoedd cyn hynny, yn 1695, argraffodd e gynllun uchelgeisiol iawn i baratoi a chyhoeddi llyfr mawr, amlgyfrolog, amlddisgyblaethol. Teitl y cynllun oedd A design of a British […]
Llangeitho mewn lluniau
Digwydd bod yn Llangeitho y dydd o’r blaen, ac yn y pentrefan gerllaw, Capel Betws Lleucu. Pentref digon tawel yw Llangeitho heddiw, ac fe welais neb bron ar y strydoedd. Ond ganrif a hanner yn ôl roedd pethau’n wahanol: llawer mwy o bobl yn byw a gweithio yn yr ardal, llawer mwy o Gymraeg i’w […]
