cymraeg
Bye bye, Brinley
Doedd y newyddion am farwolaeth Brinley ar 3 Awst ddim yn syndod – roedd yn 96 mlwydd oedd ac yn fregus yn dilyn strôc – ond daeth ton o dristwch mawr drosto i, o feddwl yn ôl dros y blynyddoedd o’n cyfeillgarwch. Aeth fy meddwl yn ôl yn syth i’r diwrnod cyntaf welais Brinley, yn […]
Dawn dweud
Bu tipyn o sôn yn y wasg yn ddiweddar am sgiliau ‘dawn dweud’ neu ‘medrau llafar’, neu ‘oracy’, i ddefnyddio’r gair Saesneg anhardd – y gallu i fynegi eich hun mewn ffordd rugl a gramadegol, ac i wrando ar yr hyn mae pob eraill yn ei ddweud wrthych chi. Yn 2024 cyhoeddodd comisiwn annibynnol ar […]
Cerddwyr coll: Seosamh Mac Grianna a Hamish Fulton
Profiad cyffredin ond anochel, on’d yw e? Yn syth ar ôl ichi gyhoedd llyfr, dych chi’n dod o hyd i themâu neu bobl fyddai wedi bod ynddo, heb amheuaeth, pe baech chi wedi clywed amdanyn nhw’n gynt. Dyna a ddigwyddodd yn ddiweddar ar ôl imi ddarganfod gwaith gan y llenor o Iwerddon, Seosamh Mac Grianna, […]
Posteri’r Eisteddfod
Un o draddodiadau Eisteddfod Genedlaethol Cymru sy wedi mynd ar goll yw’r arfer o ddylunio a chyhoeddi poster arbennig i hysbysebu’r ŵyl. Yn y degawdau cyntaf o’r ugeinfed ganrif tyfodd yr arfer, ac weithiau gwahoddwyd artistiaid Cymreig o fri i greu delweddau i’r posteri. Dechreuodd y traddodiad cyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Yn Eisteddfod Genedlaethol […]
Nelan a Bo
Nelan a Bo yw trydedd nofel Angharad Price. Ynddi mae’n mynd nôl i’w chartref gyntaf, Rhos Chwilog, ar bwys pentref Bethel yn Arfon. Llecyn bach iawn – rhaid troi at y map manylaf er mwyn rhoi’ch bys arno – ond, efallai yn union oherwydd hynny, lle arbennig yn hanes yr awdur, fel esboniodd hi mewn […]
‘Deud llai’: troli Tesco ac un esgid damp
deud llai (Barddas, 2024) yw’r trydydd casgliad o gerddi i’w gyhoeddi gan Dafydd John Pritchard. Roedd yr ail, Lôn fain (2013), dipyn yn llai fel llyfr corfforol na’r cyntaf, Dim ond deud (2006), ac mae’r gyfrol newydd yn llai byth. Bydd yn ffitio’n i mewn i boced fach eich siaced heb drafferth. Yn yr un […]
‘Mwy o sgwennwrs na darllenwrs’: yr argyfwng geiriau
Yn ei nofel ddeifiol newydd Hunllef Nadolig Eben Parri mae Arwel Vittle yn anelu ei arfau dychanol at dargedau niferus yn y Gymru gyfoes. Un yw pobl sy’n ysgrifennu a chyhoeddi. Mae bron pob grŵp yn ei chael hi’n arw gan ‘Ysbryd Cymru Sydd’: cofiannau (‘gormod ohonyn nhw’), academyddion (‘digon o ddadansoddi a gor-ddadansoddi ôl-drefedigaethol […]
Myfyrdodau Mr Ebeneser Sgrwj ar ŵyl y Nadolig
Roedden ni’n trafod amser y Nadolig y dydd o’r blaen, a sut mae e wedi newid dros y blynyddoedd. Sut, er enghraifft, mae’r tymor yn dechrau – neu’n ymddangos i ddechrau – yn gynt ac yn gynt bob blwyddyn – llawer cyn diwedd mis Tachwedd. A sut mae’n llyncu mwy a mwy o amser ar […]
Blodau a breuddwydion
Cysur mawr, yn y cyfnod hwn o boen a galar, yw ymweld â Glenys yn ei thŷ yn y Mwmbwls â’i olwg digymar dros Fae Abertawe. Dyma ni’n dau’n cerdded lawr ’na amser coffi. Rownd bloc y teras, tu heibio i’r lotments yn haul y bore, trwy’r ardd gyda’i choeden palmwydd a’i cherflyn metal ar […]
Delweddu pont: Pontypridd a’r artistiaid
Mae llawer o sôn yn yr Eisteddfod Genedlaethol, a gynhelir yng nghanol Pontypridd ym Mharc Ynysangharad, am ‘bontio’ rhwng siaradwyr Cymraeg a’r mwyafrif o’r trigolion lleol sy ddim yn medru’r iaith. Perthnasol iawn yw’r metaffor, o gofio bod Pontypridd yn cynnig esiampl wych o adeilad sydd wrth ei wraidd. Dyw’r gair ‘gwych’ ddim, mewn gwirionedd, […]