cymraeg
Watcyn Wyn a’r ‘Welsh Note’
Pedair brawddeg sy gan Wicipedia i’w ddweud am Watkyn Hezekiah Williams. Ond yn ei ddydd roedd ‘Watcyn Wyn’ yn adnabyddus iawn fel bardd, ac fel sefydlwr ysgol nodedig, Ysgol Gwynfryn, Rhydaman. Dim ond arbenigwyr, siŵr o fod, sy’n darllen ei farddoniaeth, er bod o leiaf un o’i emynau, ‘Rwy’n gweld o bell y dydd yn […]
‘Rhyngom’ gan Sioned Erin Hughes
Pan enillodd Sioned Erin Hughes y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol Tregaron ym mis Awst am ei chasgliad o straeon byrion Rhyngom, roedd yr ymateb gan ddarllenwyr yn gynnes ac yn frwd. A dim syndod, achos bod y llyfr yn dod â llais newydd, hollol ffres a chyffrous i ffuglen Gymraeg gyfoes. Teitl cywir a […]
R.J. Derfel ar lyfrgelloedd
Cofir R.J. Derfel heddiw yn bennaf fel y dyn a fathodd y term ‘Brad y Llyfrau Gleision’, teitl ei ddrama a gyhoeddwyd yn 1854, saith mlynedd ar ôl yr adroddiad drwg-enwog gan y llywodraeth ar gyflwr addysg yng Nghymru. Ond dylen ni ei gofio hefyd fel un o’r rhai cynharaf i ysgrifennu am sosialaeth trwy […]
Tlodi, nawr a ddoe
Beth yw tlodi? Am flynyddoedd bellach fe’i diffinnir yn y wlad hon fel ‘tlodi cymharol’. Hynny yw, dych chi’n dlawd os ydych chi’n derbyn incwm sy’n 60% yn is nag incwm cyfartal pobl eich cymuned. Dyw hi ddim yn syndod clywed fod tlodi o’r math hwn yn cynyddu ers blynyddoedd, wrth i anghyfartaledd godi, a […]
Trais yn y pentra
Yn gynnar yn Afal drwg Adda, hunangofiant Caradog Prichard, daw brawddeg sy’n codi ael y darllenydd: Hyd yma [canfod ei fam yn mynd yn ffwndrus] yr oeddwn yn eofn a hunan hyderus, yn ymladdwr ffyrnig ac wedi ennill enw fel tipyn o fwli yn yr ysgol ac ymhlith hogiau’r ardal. Yn ôl pob sôn, cymeriad […]
Y Lôn Goed a’r beirdd
Rhodfa lydan â dwy linell o dderw a ffawydd oedd y Lôn Goed, a dim mwy na hynny, i ddechrau. Enw yn unig oedd y Lôn imi tan y ddiweddar, pan ddarllenais gyfrol ddifyr Rhys Mwyn, Real Gwynedd, a darganfod mai lleoliad go iawn yw hi. Ac yn wir, lleoliad hanesyddol. Fe’i lluniwyd gan John […]
Rhwng dau fae
1 Concrit Llwybr newydd sbon, ei wynebau goncrit yn sgleinio wedi’r glaw. Aeth y peiriannau mawr a’u dannedd rhwygol wythnos yn ôl. Clwyf yn ymagor ar yr allt. Cerrig drylliedig a thalpiau mawr o fwd ar chwâl, yn ddi-hid, ar y naill ochr a’r llall. Faint o amser cyn bydd glesni’n dechrau ail-feddiannu’r llethr? Sbel […]
Be welwch chi o gopa Cader?
Llynedd, am y tro cyntaf ers blynyddoedd, methais i ddringo i gopa Cadair Idris. Sa i’n gwbod pam. Covid a’i ofidiau, siŵr o fod, neu absenoldeb meddwl, neu ohirio oherwydd pwysau eraill. Ond, o edrych yn ôl, dwi’n teimlo rhyw fwlch bach yn fy mywyd, rhyw rwyg yn yr edafedd o lwybro rheolaidd ar y […]
Tair cerdd gan Guillaume Apollinaire
Pont Mirabeau O dan bont Mirabeau rhed afon SeineAc ein serchauOes rhaid imi ddwyn i’m cofLlawenydd wastad yn dilyn y dolur Dechrau nosi taro’r cloc Treigla’r dyddiau sefyll wna i Law yn llaw arhoswn wyneb yn wynebTra dan y bontEin breichiau ymhlyg tremiau hir ton flinedig Dechrau nosi taro’r cloc Treigla’r dyddiau sefyll wna i […]
Cymraeg ar y mynydd
Enillydd cyntaf Gwobr Ysgrif O’r Pedwar Gwynt yw Rebecca Thomas, cymrawd ôl-ddoethurol yr Academi Brydeinig ym Mhrifysgol Bangor. Ei maes academaidd yw hanes Cymru yn yr oesoedd canol cynnar, a chawn beth o’i gwybodaeth drwyadl o’r pwnc yn ei hysgrif fuddugol, sy’n dwyn y teitl ‘Cribo’r Dragon’s Back’. Er yn fyr, mae’r darn hwn yn […]
