cymraeg
R.J. Derfel ar lyfrgelloedd
Cofir R.J. Derfel heddiw yn bennaf fel y dyn a fathodd y term ‘Brad y Llyfrau Gleision’, teitl ei ddrama a gyhoeddwyd yn 1854, saith mlynedd ar ôl yr adroddiad drwg-enwog gan y llywodraeth ar gyflwr addysg yng Nghymru. Ond dylen ni ei gofio hefyd fel un o’r rhai cynharaf i ysgrifennu am sosialaeth trwy […]
Tlodi, nawr a ddoe
Beth yw tlodi? Am flynyddoedd bellach fe’i diffinnir yn y wlad hon fel ‘tlodi cymharol’. Hynny yw, dych chi’n dlawd os ydych chi’n derbyn incwm sy’n 60% yn is nag incwm cyfartal pobl eich cymuned. Dyw hi ddim yn syndod clywed fod tlodi o’r math hwn yn cynyddu ers blynyddoedd, wrth i anghyfartaledd godi, a […]
Trais yn y pentra
Yn gynnar yn Afal drwg Adda, hunangofiant Caradog Prichard, daw brawddeg sy’n codi ael y darllenydd: Hyd yma [canfod ei fam yn mynd yn ffwndrus] yr oeddwn yn eofn a hunan hyderus, yn ymladdwr ffyrnig ac wedi ennill enw fel tipyn o fwli yn yr ysgol ac ymhlith hogiau’r ardal. Yn ôl pob sôn, cymeriad […]
Y Lôn Goed a’r beirdd
Rhodfa lydan â dwy linell o dderw a ffawydd oedd y Lôn Goed, a dim mwy na hynny, i ddechrau. Enw yn unig oedd y Lôn imi tan y ddiweddar, pan ddarllenais gyfrol ddifyr Rhys Mwyn, Real Gwynedd, a darganfod mai lleoliad go iawn yw hi. Ac yn wir, lleoliad hanesyddol. Fe’i lluniwyd gan John […]
Rhwng dau fae
1 Concrit Llwybr newydd sbon, ei wynebau goncrit yn sgleinio wedi’r glaw. Aeth y peiriannau mawr a’u dannedd rhwygol wythnos yn ôl. Clwyf yn ymagor ar yr allt. Cerrig drylliedig a thalpiau mawr o fwd ar chwâl, yn ddi-hid, ar y naill ochr a’r llall. Faint o amser cyn bydd glesni’n dechrau ail-feddiannu’r llethr? Sbel […]
Be welwch chi o gopa Cader?
Llynedd, am y tro cyntaf ers blynyddoedd, methais i ddringo i gopa Cadair Idris. Sa i’n gwbod pam. Covid a’i ofidiau, siŵr o fod, neu absenoldeb meddwl, neu ohirio oherwydd pwysau eraill. Ond, o edrych yn ôl, dwi’n teimlo rhyw fwlch bach yn fy mywyd, rhyw rwyg yn yr edafedd o lwybro rheolaidd ar y […]
Tair cerdd gan Guillaume Apollinaire
Pont Mirabeau O dan bont Mirabeau rhed afon SeineAc ein serchauOes rhaid imi ddwyn i’m cofLlawenydd wastad yn dilyn y dolur Dechrau nosi taro’r cloc Treigla’r dyddiau sefyll wna i Law yn llaw arhoswn wyneb yn wynebTra dan y bontEin breichiau ymhlyg tremiau hir ton flinedig Dechrau nosi taro’r cloc Treigla’r dyddiau sefyll wna i […]
Cymraeg ar y mynydd
Enillydd cyntaf Gwobr Ysgrif O’r Pedwar Gwynt yw Rebecca Thomas, cymrawd ôl-ddoethurol yr Academi Brydeinig ym Mhrifysgol Bangor. Ei maes academaidd yw hanes Cymru yn yr oesoedd canol cynnar, a chawn beth o’i gwybodaeth drwyadl o’r pwnc yn ei hysgrif fuddugol, sy’n dwyn y teitl ‘Cribo’r Dragon’s Back’. Er yn fyr, mae’r darn hwn yn […]
Brwydr hir Rachel Barrett
Mae’n ddigon hysbys mai mudiad dosbarth canol, ar y cyfan, oedd y mudiad i ennill y bleidlais i ferched yn y DU yn ystod y blynyddoedd cyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Cryfder oedd hyn i’r graddau fod gan yr ymgyrchwyr y sgiliau a’r hyder i ymgyrchu, a mynediad i rwydweithiau cymdeithasol dylanwadol. Ond golygodd absenoldeb […]
Ar ben pella’r byd
Dyma’r ffordd o’i chyrraedd. Edrychwch am droad i’r dde wrth ichi deithio tua’r gorllewin ar y ffordd i ben pella’r penrhyn. Mae’n hawdd ei golli. Cadwch eich llygaid ar agor am fryn coediog gyferbyn ar y chwith. Wedi troi, mae’r lôn syth yn disgyn yn raddol â llain o lawnt ar y ddwy ochr. Ar […]
