cymraeg
Brwydr hir Rachel Barrett
Mae’n ddigon hysbys mai mudiad dosbarth canol, ar y cyfan, oedd y mudiad i ennill y bleidlais i ferched yn y DU yn ystod y blynyddoedd cyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Cryfder oedd hyn i’r graddau fod gan yr ymgyrchwyr y sgiliau a’r hyder i ymgyrchu, a mynediad i rwydweithiau cymdeithasol dylanwadol. Ond golygodd absenoldeb […]
Ar ben pella’r byd
Dyma’r ffordd o’i chyrraedd. Edrychwch am droad i’r dde wrth ichi deithio tua’r gorllewin ar y ffordd i ben pella’r penrhyn. Mae’n hawdd ei golli. Cadwch eich llygaid ar agor am fryn coediog gyferbyn ar y chwith. Wedi troi, mae’r lôn syth yn disgyn yn raddol â llain o lawnt ar y ddwy ochr. Ar […]
Y cartŵn Cymraeg cyntaf?
Yn ôl Marian Löffler, hwn yw’r cartŵn cyntaf i ymddangos mewn print yn yr iaith Gymraeg. Mae’n wynebddalen mewn llyfryn gan Thomas Roberts a gyhoeddwyd yn Llundain yn 1798, Cwyn yn erbyn gorthrymder. Brodor o Llwyn’rhudol Uchaf ger Pwllheli oedd Thomas Roberts. Cyfreithiwr oedd ei dad, William. Ganwyd e yn 1765 neu 1766, a symudodd […]
John Thomas: lluniau confensiynol, lluniau hynod
Mae’n anodd astudio bywyd cymdeithasol yng Nghymru yn ystod ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg heb droi at y drysorfa fawr o luniau, dros 3,000 ohonynt, a dynnwyd gan John Thomas, Lerpwl rhwng y 1860au a’i farwolaeth yn 1905. Llyfrgell Genedlaethol Cymru yw eu cartref bellach, a gallwch chi weld y mwyafrif ar wefan […]
Cwm Ysgiach
Yma ar y groesffordd yn y bryniau, ymddengys fod pob peth yn bosib. Gallwch chi gymryd unrhyw ffordd o’ch dewis: nôl i Bontlliw, ymlaen i Felindre, i’r gorllewin i Bontarddulais, dros y mynydd i Garnswllt yn Sir Gâr, neu lawr i Gwm Dulais a phentref bach Cwmcerdinen. Fy newis heddiw yw cerdded i Felindre: ddim […]
Yr hen lwybr i eglwys Llangelynnin
Roedd yr haul yn dechrau disgyn wrth imi gychwyn, ar ôl swper, o hen dafarn Y Groes. Cerddais ar hyd y lôn sy’n troelli ar draws gwastadeddau Dyffryn Conwy tuag at bentref Rowen. Cymylau sirws uchel yn unig yn yr awyr glas, a dim argoel o’r glaw trwm sy wedi britho mis Mai eleni. Tu […]
Doethineb a dannedd
Yr wythnos ddiwethaf collais i ddant. Ffordd anghywir, wrth gwrs, o ddisgrifio’r hyn ddigwyddodd – fel petaswn i wedi anghofio mynd ag e gyda fi wrth adael trên neu fws. Mewn gwirioedd, tynnodd y deintydd y dant allan o’m genau yn eithaf treisiol, trwy ddefnyddio dull sydd heb newid rhyw lawer yn ei hanfod, mae’n […]
Y Cynllun Darllen, 1891-94
Heddiw mae clybiau darllen yn boblogaidd iawn fel ffordd i ddarganfod a rhannu llyfrau mewn cylch cymdeithasol, anffurfiol. Yn rhannol oherwydd esiampl ‘Oprah’ yn yr Unol Daleithiau a ‘Richard and Judy’ ym Mhrydain, sefydlwyd cannoedd o gylchoedd lleol (a rhithiol, yn yr oes Cofid). Erbyn hyn mae digon o enghreifftiau o glybiau sy’n trafod llyfrau […]
Pos poblogrwydd Boris
Yn gyson mae’r cwmni pôl pinion YouGov yn tracio bwriad pleidleisio pobl ar draws Prydain. Dangosa’r canlyniadau mwyaf diweddar (4-5 Ionawr 2021) fod y Blaid Geidwadol a’r Blaid Lafur yn gyfartal (39% yr un). Sut ar y ddaear y gallai hyn fod yn bosibl? Ystyriwch yr hyn sy wedi digwydd ers i Boris Johnson ennill […]
Nôl i normalrwydd?
Pob heol yn wag ac yn ddistaw. Ceir yn segur y tu allan i dai eu perchnogion. Y rheini yn celu y tu mewn i’w cartrefi. Ychydig iawn o bobl i’w gweld yn yr awyr agored. Gallech chi blannu eich traed, pe baech yn dymuno, ar hyd y llinell wen yng nghanol y ffordd, a […]
